کلیات رنگ و رنگرزی
علم رنگرزی با اینکه به نظر ساده میاد ولی یکی از کلیدی ترین و رمزآلودترین قسمت های تولید قالی مخصوصا تابلوفرش محسوب میشه. به نظر ساده میاد؛ رنگ رو میریزیم توی آب و نخ رو توش میجوشونیم و بعد آبکشی میکنیم و نخ ها رو خشک میکنیم و تمام.
ولی باید خدمتتون عرض کنم که به این سادگی ها نیست. یکی از قسمت های سخت کار، رنگرزی با ثبات رنگ بالا هست. یعنی طوری رنگرزی کنیم که رنگ نخ زود نپره. برای این کار ترکیب مواد و درجه حرارت خیلی مهم هست. بعد از چند سال کار در رنگرزی نخ، ممکنه این مهارت رو پیدا کنید ولی نکته جالب اینه که ثبات رنگ، سخترین و دشوار ترین قسمت کار نیست. نمایی از دو کارگاه رنگرزی سنتی را در تصویر زیر مشاهده میکنید.
دشوار ترین قسمت کار ایجاد رنگ دقیق مطابق درخواست مشتری یا مطابق پالت رنگ با ترکیب رنگهای پودری هست. برای این کار باید با ترکیب رنگها برای ایجاد رنگ جدید آشنا باشید. رنگهای مورد استفاده در رنگرزی معمولا بصورت پودری هستند که در تصویر زیر قابل مشاهده هست.
در ادامه به ترکیب رنگها خواهیم پرداخت و سیستم های رنگ رو بررسی خواهیم کرد.
سیستم رنگ RGB (قرمز، آبی و سبز) :
در این سیستم سه رنگ اصلی داریم که عبارتند از قرمز و آبی و سبز که با ترکیب این رنگها تمام رنگهای دیگه قابل تهیه هستند ولی این سیستم در کامپیوتر قابل استفاده هست و در رنگرزی قابل استفاده نیست.
سیستم رنگ HSV (طیف، اشباع، مقدار) :
در این سیستم برای تهیه انواع رنگ، سه مولفه طیف و اشباع و مقدار رو داریم که طیف در واقع خانواده رنگ رو تعیین میکنه، اشباع میزان پر رنگی رو تعیین میکنه و مقدار میزان روشنایی. متاسفانه این سیستم هم در رنگرزی قابل استفاده نیست و یک سیستم رنگ آموزشی هست که برای درک بهتر رنگها استفاده میشه.
سیستم رنگ CMYK (فیروزه ای، ارغوانی و زرد و مشکی) :
این سیستم رنگ برای استفاده در رنگرزی بسیار مناسب است. این سیستم رنگ در چاپگر های رنگی نیز استفاده میشود که با استفاده از ترکیب سه رنگ اصلی و رنگ سیاه تمام رنگهای دیگر را تولید میکند. در این سیستم معمولا بجای فیروزه ای رنگ آبی و بجای رنگ ارغوانی رنگ قرمز قرار میگیرد. از این رو رنگهای قرمز و آبی و زرد رنگ های اصلی محسوب میشوند.
تصویر زیر ترکیب رنگهای اصلی در سیستم RGB و CMYK را نشان میدهد. با توجه به شکل زیر میتوان درکی از حاصل ترکیب رنگها بدست آورد.
حالا که با ترکیب رنگها آشنا شدیم میتونیم در مورد سیستم های رنگ هم صحبت کنیم. تصویر زیر سیستم رنگ RGB و HSV رو نشون میده.
با توجه به شکل فوق سیستم HSV میتونیم این نتیجه رو بگیریم که برای رنگرزی اول باید رنگها رو ترکیب کرد تا رنگ دلخواه بدست بیاد (این کار در واقع بدست آوردن طیف یا Hue هست که به اختصار H گفته میشه) بعد از این باید مقدار (همون Value که به اختصار V گفته میشه) رو با ترکیب کردن رنگ مشکی بدست آورد و در انتها باید پارامتر سوم یعنی اشباع (همون Saturation که به اختصار S گفته میشه) رو بدست آورد. برای بدست آوردن اشباع باید زمان معلق ماندن نخ ها در محلول اب و رنگ در دمای معین رو کنترل کرد به این معنی که هرچی بیشتر نخ ها رو در محلول قرار بدیم رنگ روی نخ بیشتر اشباع میشه.
در ادامه باید با استفاده از زاج سفید، رنگی که روی نخ نشسته رو تثبیت کنم. تصویری از زاج سفید رو در زیر مشاهده میکنید.
در نهایت میتوان نخ سفید رو به هر رنگی که دوست داریم تغییر رنگ بدیم. با این روش میشه دهها هزار رنگ تولید کرد و در قالی بافی استفاده کرد. نمونه ای از خامه سفید و خانه رنگ شده رو در شکل زیر مشاهده میکنید.
در رنگرزی سنتی ایران، رنگهای کرمی و ملایم به علت ثبات وشفافیت بالا سابقه زیادی دارند و رنگهای آنیلی و جوهری به علت ثبات کم استفاده و کاربرد زیادی ندارند. در رنگرزی سنتی ایران معمولا از رنگهای طبیعی استفاده میشود حتی بعد از قرن 19 که رنگهای مصنوعی و شیمیایی تهیه و عرضه شدند، بازهم رنگهای طبیعی اقبال بالایی در رنگرزی دارند.
مراحل کار در رنگرزی سنتی :
1 - خیساندن نخها
2 - افزایش حرارت آب داخل دیگ به اندازه مورد نظر معمولا 70 تا 80 درجه.
3 - افزودن رنگدانه به محلول
4 - خواباندن نخ ها در دیگ رنگ
5 - هم زدن محلول به میزان مورد نظر
6 - استفاده از زاج سفید برای تثبیت رنگها
7 - خارج نمودن نخ ها از دیگ
8 - شستشوی نخ ها
9 - خشک کردن نخ ها. نمایی از مرحله خشک کردن خامه ها رو در تصویر زیر میبینید
در آخر چند ماده طبیعی گیاهی که در رنگرزی به عنوان رنگدانه استفاده میشه رو معرفی میکنیم.
روناس : گیاهی است که در استان یزد کشت میشه و از ریشه این گیاه در سن 3 الی 7 سالگی برای بدست آوردن رنگ سرخ یا قرمز تیره استفاده میشه.
گندل : گیاه گندل رنگ زرد مایل به سبز میدهد
قرمز دانه : از بدن حشره ای به نام قرمز دانه بدست می آید و رنگ لاکی را تولید میکند.
پوست گردو : برای بدست آوردن رنگ قرمز مایل به قهوه ای، کرمی و شتری استفاده میشود.
نیل : از این ماده برای بدست آوردن رنگ آبی استفاده میشود.
برگ مو : رنگ زرد بدست می آورد. برگ مو میتواند بصورت خالص یا ترکیب با اسپرک استفاده شود.
پوست انار : برای بدست آوردن رنگهای دارچینی و زرد و فیلی و مشکی استفاده میشود.
پیشنهاد میکنیم مطالب زیر را نیز مشاهده کنید
نظرات کاربران